دستگاه سه‌گاه:
یکی از هفت دستگاه موسیقی ایرانی است.
این دستگاه بیشتر برای بیان احساس غم و اندوه که به امیدواری می‌گراید مناسب است. آواز سه گاه بسیار غم انگیز و حزن آور است.
آوازی است بی نهایت غمگین و ناله‌های جانسوز آن ریشه و بنیاد آدمی را از جا می‌کند و از راز و نیاز عاشقان دوری کشیده و از بیچارگی بی نوایان و ضعیفان گفتگو می‌کند (روح الله خالقی- نظری به موسیقی). به تعبیر استادمجید کیانی ” سه گاه” سپیده دم است. پایان شب و آغاز روشنایی یا آغاز زندگی انسان، آن هم عشق است. (مقام عشق در هفت وادی عرفان)
البته حالت این دستگاه در همه جا ثابت نیست و بویژه در مخالف بسیار باشکوه است. قابل ذکر است که آهنگهای شادی آور در سه گاه فراوان هستند.
ردیف آوازی موسیقی سنتی ایران؛ آواز استاد محمود کریمی، دستگاه سه گاه (درآمد):

.

دستگاه چهارگاه:
یکی از هفت دستگاه موسیقی ایرانی است.
دستگاه، از نظر علم موسیقی یکی از مهم‌ترین و زیباترین مقامات ایرانی است.
اما روی هم رفته چهارگاه را می‌توان دستگاهی محسوب کرد که مانند پیری فرزانه دارای روحی بلند و عرفانی است و احساسات عالی انسانی را در کنار خصایص و محسنات انسانی صبور و شکیبا داراست. از ناکامی‌ها و ناامیدی‌ها اشک غم می‌ریزد و در شادی‌ها و خوشی‌ها اشک شوق و سرور. این دستگاه، بهترین گزینه برای ساخت قطعات و تصانیف ملی میهنی و حماسی است به طوری که به زیبایی می‌تواند حالت شوق و افتخار وصف ناپذیری را در شنونده به وجود آورد.
دستگاه چهارگاه ضمن دارا بودن شخصیت مستقل از بعضی جهات به دستگاه سه‌گاه شبیه‌است.
گوشه «مخالف» اوج این دستگاه به شمار می‌آید. دستگاه چهارگاه در بین پاره‌ای از قدما به «دستگاه ملوک و سلاطین» نیز شهرت داشته‌است. دلیل این نام‌گذاری شاید به حالت رزمی و در عین حال فرح انگیز چهارگاه ارتباط داشته باشد.
ردیف آوازی موسیقی سنتی ایران؛ آواز استاد محمود کریمی، دستگاه چهار گاه (درآمد):

.

دستگاه سه گاه در تعزیه:
در شعر زیر در تعزیه شهادت حضرت عباس (ع):
شد شام ظلمت از حبش زنگ آشکار
بهرکشیک خیمه عَلَم سازم استوار
بَه بَه عجب شبی است شب آخر وداع
فردا ز خون ما شود این دشت لاله زار
باد صبا برو به جنّان گو به باب من
فردا رسند به خدمتت هفتاد و دو جان نثار
کو قاصدی که مژده بر اُم البنین بَرَد
کی پیر خسته دیده برآور ز انتظار
سی ساله نوجوان تو فردا شود شهید
سی سال شُکر حق کن و سی ماه روزه دار
…
با توجه به توضیحات داده شده در دستگاه سه گاه به نظر نگارنده شعر فوق چون برای بیان احساس غم و اندوه که به امیدواری می‌گراید است و حالتی حزن آور دارد مناسب تر است که در دستگاه سه گاه خوانده شود.
دستگاه چهارگاه در تعزیه:
در شعر زیر در تعزیه شهادت علی اکبر (ع):
شد وقت آنکه ای علی اکبر وفا کنی
جان عزیز در ره بابت فدا کنی
تا کی نشسته ای بگشا دیده را ببین
آمد دَمی که دفع ، تو شرّ از عناء کنی
…
با توجه به توضیحات داده شده در دستگاه چهار گاه به نظر نگارنده شعر فوق چون احساسات عالی انسانی را در کنار خصایص و محسنات انسانی داراست و حالت رزمی و حماسی نیز دارد مناسب تر است که در دستگاه چهاگاه خوانده شود.
—————————————————————————————————————————————————————-
البته انتخاب دستگاه موسیقی برای شعر امری سلیقه ای است و چه بسا بسیاری از اشعار را می توان در دستگاه های مختلف اجرا کرد برای نمونه شعر زیر از سعدی است که توسط استاد محمّدرضا شجریان در دستگاه نوا و توسط استاد محمود کریمی در دستگاه سه گاه اجرا شده است:

.

بنابراین خواننده با توجه به شعر و اینکه قصد بیان چه حس و حالتی را دارد دستگاه مناسب را برای موسیقی خود برمی گزیند پس مطالب مطرح شده در مورد اشعار تعزیه تنها سلیقه ی نگارنده بوده و چه بسا ممکن است خوانندگان تعزیه با توجه به مهارت و سلیقه ی خود دستگاه هایی متفاوت از آنچه گفته شد را برای اجرای این قطعات انتخاب کنند.